Bài 11: Ứng Xử Trên Môi Trường Số - Nghĩa Vụ Tôn Trọng Bản Quyền
A. YÊU CẦU CẦN ĐẠT
- Hiểu rõ các vấn đề đạo đức, pháp luật và văn hóa khi giao tiếp trên môi trường số.
- Nhận thức được các quy định pháp lý về đăng tải thông tin và tôn trọng bản quyền sản phẩm số.
B. NỘI DUNG BÀI HỌC
1. Vấn đề đạo đức, pháp luật và văn hóa trong môi trường số
Một số hành vi sai trái phổ biến:
- Đăng tải thông tin không phù hợp: nội dung xấu, kích động, bạo lực → vi phạm luật, ảnh hưởng cộng đồng.
- Công bố trái phép thông tin cá nhân/tổ chức → vi phạm Luật An ninh mạng.
- Gửi thư/tin nhắn rác → có thể chứa mã độc, lừa đảo.
- Vi phạm bản quyền: dùng trái phép phần mềm, hình ảnh, video, nội dung số.
- Bắt nạt qua mạng: cần được xử lý nghiêm.
- Lừa đảo trên mạng: giả danh ngân hàng, đầu tư ảo,...
- Ứng xử thiếu văn hóa: bình luận thô tục, tung tin giả, gây chia rẽ.
2. Quy định pháp lý liên quan
Một số văn bản pháp luật quan trọng:
- Luật Giao dịch điện tử (2005)
- Luật Công nghệ thông tin (2006)
- Luật An ninh mạng (2018)
- Nghị định 90/2008/NĐ-CP (chống thư rác)
- Nghị định 15/2020/NĐ-CP (xử phạt vi phạm hành chính trên môi trường số)
- Quyết định 874/QĐ-BTTTT (2021): quy tắc ứng xử trên mạng xã hội
Một số hành vi bị cấm:
- Đưa thông tin xuyên tạc, xúc phạm danh dự, nhân phẩm.
- Truyền bá nội dung trái thuần phong mỹ tục.
- Cung cấp thông tin sai lệch, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự.
3. Quyền tác giả và bản quyền
Quyền tác giả gồm:
- Quyền nhân thân: quyền đặt tên, công bố, bảo vệ toàn vẹn tác phẩm.
- Quyền tài sản: sao chép, phát hành, tạo tác phẩm phái sinh, sử dụng thương mại.
Hành vi vi phạm bản quyền gồm:
- Cài đặt phần mềm lậu, bẻ khóa phần mềm.
- Sử dụng tác phẩm mà không xin phép, không ghi nguồn.
Tôn trọng bản quyền cần:
- Hiểu sự khác biệt giữa bản quyền và quyền sử dụng.
- Nhận thức rằng vi phạm bản quyền gây thiệt hại kinh tế và bị xử phạt theo luật.
C. CỦNG CỐ – VẬN DỤNG
Câu 1: Hành vi đăng nhận xét xúc phạm người khác lên mạng:
→ Đáp án đúng: c) Tùy theo mức độ, có thể vi phạm đạo đức hay pháp luật.
- Mức độ nhẹ: vi phạm đạo đức.
- Mức độ nặng: xúc phạm nghiêm trọng có thể bị xử lý theo pháp luật.
Câu 2: Bình dùng phần mềm lậu vì "không biết là không có lỗi". Quan điểm này sai vì:
→ Vi phạm bản quyền vẫn là hành vi bất hợp pháp, dù có cố ý hay không.
Câu 3: Em hãy nêu và phân tích một ví dụ thực tế về hành vi vi phạm bản quyền trong môi trường số. Hành vi đó có thể gây ra những hậu quả gì?
Trả lời:
Một ví dụ điển hình là việc tải và sử dụng phần mềm học tập như Microsoft Office hoặc Photoshop từ các trang web chia sẻ không chính thức (phần mềm lậu). Hành vi này vi phạm bản quyền phần mềm vì người dùng không trả tiền mua hoặc không có giấy phép sử dụng chính thức.
Hậu quả:
- Có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm pháp lý.
- Gây thiệt hại kinh tế cho chủ sở hữu phần mềm.
- Máy tính có thể bị nhiễm mã độc hoặc virus từ các nguồn không an toàn.
Câu 4: Theo em, tại sao cần ứng xử có văn hóa khi tham gia mạng xã hội? Việc ứng xử thiếu văn hóa có thể dẫn đến những hậu quả nào?
Trả lời:
Ứng xử có văn hóa trên mạng xã hội thể hiện sự tôn trọng người khác, xây dựng một môi trường giao tiếp lành mạnh và văn minh.
Nếu ứng xử thiếu văn hóa (như xúc phạm, chửi bới, tung tin giả):
- Có thể làm tổn thương tinh thần người khác.
- Gây mất đoàn kết trong cộng đồng.
- Bị cộng đồng lên án hoặc bị xử phạt theo pháp luật, nhất là nếu có hành vi vu khống, xúc phạm danh dự.
Câu 5: Trình bày các quyền cơ bản của tác giả đối với tác phẩm của mình theo quy định pháp luật hiện hành.
Trả lời:
Tác giả có 2 nhóm quyền cơ bản:
- Quyền nhân thân:
- Được đứng tên thật trên tác phẩm.
- Quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố.
- Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không bị sửa chữa trái phép.
Quyền tài sản:
- Quyền sao chép, phân phối, truyền đạt tác phẩm.
- Cho phép người khác khai thác, sử dụng tác phẩm với điều kiện có thỏa thuận và trả thù lao.
Câu 6: Em sẽ làm gì nếu phát hiện bạn bè sử dụng phần mềm lậu để học tập? Nêu cách ứng xử phù hợp và có trách nhiệm trong tình huống đó.
Trả lời:
Nếu phát hiện bạn sử dụng phần mềm lậu, em sẽ:
- Nhẹ nhàng góp ý với bạn rằng hành vi đó là vi phạm bản quyền.
- Giải thích hậu quả có thể xảy ra như bị nhiễm virus, vi phạm pháp luật, thiếu tôn trọng tác giả.
- Hướng dẫn bạn sử dụng phần mềm miễn phí, mã nguồn mở, hoặc mua bản quyền sinh viên nếu có hỗ trợ giá rẻ.
Câu 7: Luật An ninh mạng và các nghị định liên quan đã đề ra những quy định nào để bảo vệ người dùng và đảm bảo an toàn thông tin trên môi trường số? Hãy nêu ít nhất 2 quy định.
Trả lời:
Một số quy định quan trọng gồm:
- Cấm đăng tải thông tin xuyên tạc, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của tổ chức và cá nhân.
- Cấm chia sẻ thông tin xâm phạm thuần phong mỹ tục, kích động bạo lực hoặc gây chia rẽ dân tộc.
- Cấm phát tán thư rác, tin nhắn lừa đảo hoặc chứa mã độc.
D. TRẮC NGHIỆM
Chủ đề:
Tin Học 10
